วันที่ 15 เดือนรอมฎอน เนื่องในวันคล้ายวันประสูติ (วิลาดัต) ของท่านอิมามฮะซัน มุจญ์ตะบา (อ.) ขอแสดงความยินดีต่อพี่น้องมุสลิมทุกคน และขอพระผู้เป็นเจ้าทรงประทานความสำเร็จแก่ทุกท่านในการรับประโยชน์จากการเป็นแขกในสำรับอาหารแห่งจิตวิญญาณในเดือนรอมฎอนอันจำเริญนี้

     แบบอย่างทางด้านพฤติกรรมที่ดีที่สุดสำหรับมนุษย์นั้นคือบรรดาอิมาม (อ.) ผู้บริสุทธิ์ ท่านผู้มีเกียรติเหล่านั้นก็เช่นเดียวกับคนอื่นๆ ที่ในการดำเนินชีวิตของพวกท่านได้เผชิญกับปัญหาและความทุกข์ยากต่างๆ นานัปการ แต่ท่านเหล่านั้นก็ได้เผชิญหน้ากับมันด้วยหัวใจที่เปิดกว้างและด้วยความอดทนอดกลั้น ซึ่งนั่นเป็นเครื่องแสดงให้เห็นถึงคุณลักษณะของการให้อภัย (อัฟว์) และความอดทน (ซ็อบร์) ที่มีอยู่ในตัวของท่านอิมาม (อ.) เหล่านี้

    เมื่อพิจารณาถึงจริยธรรมอันสูงส่งของท่านอิมามฮะซันมุจญ์ตะบา (อ.) ในด้านของความอดทนนั้น ถือเป็นบทเรียนสำหรับเราทุกคน เนื่องจากว่าสิ่งที่จำเป็นควบคู่กับการอบรมขัดเกลา (ตัรบียะฮ์) นั่นก็คือความอดทน แต่เป็นที่น่าเสียดายยิ่งที่พ่อแม่จำนวนมากขาดความอดทนอดกลั้นกับปัญหาต่างๆ ทางครอบครัวและมักจะเกิดความฉุนเฉียวและอารมณ์เสียอย่างรวดเร็ว ไม่สามารถที่จะอบรมขัดเกลาลูกๆ ของตนให้ดีได้ ในขณะที่การอบรมขัดเกลาลูกๆ นั้นจำเป็นต้องอาศัยความอดทนเป็นอย่างสูง

    นอกจากนี้ความมีน้ำใจและความเมตตาของท่านอิมามฮะซัน (อ.) ก็เป็นแบบอย่างที่ดียิ่ง ท่านจะมีเมตตากับทุกคนทั้งต่อผู้ที่อยู่ใต้ปกครองของตน หมู่มิตร หรือแม้แต่กับบรรดาศัตรูของท่านเอง ท่านก็ปฏิบัติกับพวกเขาด้วยความเมตตาและความสุภาพอ่อนโยน

     “อะนัส บินมาลิก” ได้เล่าว่า : วันหนึ่งในขณะที่ฉันอยู่กับท่านอิมาม (อ.) ทาสหญิงคนหนึ่งของท่านได้เข้ามาพบท่านอิมาม (อ.) พร้อมด้วยดอกไม้ช่อหนึ่งในมือของนาง นางได้มอบช่อดอกไม้นั้นให้ท่านอิมาม ท่านอิมามได้รับช่อดอกไม้นั้นจากนาง และได้กล่าวกับนางด้วยความเมตตาว่า “เธอจงไปเถิด เธอเป็นอิสระแล้ว” ฉันรู้สึกประหลาดใจต่อพฤติกรรมนี้ของท่าน ฉันจึงกล่าวว่า “โอ้บุตรของท่านศาสนทูตของอัลลอฮ์! ทาสหญิงผู้นี้ได้มอบช่อดอกไม้ช่อหนึ่งให้แก่ท่านเพียงเท่านั้น ท่านถึงกับปลดปล่อยนางจากการเป็นทาสเลยเชียวหรือ” ท่านอิมาม (อ.) กล่าวตอบเขาว่า “พระผู้เป็นเจ้าผู้ทรงยิ่งใหญ่ ผู้ทรงเมตตา ทรงตรัสต่อเราว่า

وَ إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلي کُلِّ شَيْءٍ حَسيباً

“และเมื่อพวกเจ้าได้รับการคารวะใดๆ (จากผู้อื่น) ดังนั้นจงคารวะตอบด้วยสิ่งที่ดีกว่ามัน หรือไม่ก็ตอบกลับ (ด้วยสิ่งที่เท่าเทียมกัน) แท้จริงอัลลอฮ์ทรงเป็นผู้คำนวณนับในทุกๆ สิ่ง” (อัลกุรอาน บทอันนิซาอ์ โองการที่ 86) จากนั้นท่านกล่าวว่า “รางวัลตอบแทนสำหรับความมีน้ำใจของนางก็คืออิสรภาพของนาง” (1)

     ในแนวทางการอบรมขัดเกลาของท่านอิมามฮะซัน มุจญ์ตะบา (อ.) สามารถที่จะพบเห็นประเด็นต่างๆ ที่ละเอียดอ่อนและเป็นจิตวิทยาได้เป็นอย่างดี และสามารถที่จะหยิบยกขึ้นมาเป็นแบบอย่างและวิธีการที่ถูกต้องที่สุดของการอบรมขัดเกลาลูกหลานของเราได้ ท่านอิมามฮะซัน มุจญ์ตะบา (อ.) คือผู้ที่ได้รับการอบรมขัดเกลาจากครอบครัวแห่งสาส์น (วะฮ์ยู) ของพระผู้เป็นเจ้า ท่านศาสดา (ซ็อลฯ) ได้กล่าวเกี่ยวกับท่านว่า :

أمَّا الْحَسَنُ فَإِنَّهُ ابْنِي وَ وُلْدِي وَ بَضْعَةٌ مِنِّي وَ قُرَّةُ عَيْنِي وَ ضِيَاءُ قَلْبِي وَ ثَمَرَةُ فُؤَادِي وَ هُوَ سَيِّدُ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْأُمَّةِ أَمْرُهُ أَمْرِي وَ قَوْلُهُ قَوْلِي مَنْ تَبِعَهُ فَإِنَّهُ مِنِّي وَ مَنْ عَصَاهُ فَلَيْسَ مِنِّي

“ฮะซันนั้น เขาเป็นบุตรชายของฉัน เป็นลูกของฉัน เป็นหน่อเนื้อของฉัน เป็นแก้วตาของฉัน เป็นแสงสว่างแห่งหัวใจของฉัน เป็นผลไม้แห่งดวงใจของฉัน เขาคือหัวหน้าของบรรดาชายหนุ่มชาวสวรรค์ และเป็นหลักฐาน (ฮุจญะฮ์) ของอัลลอฮ์เหนือประชาชาติ (ของฉัน) คำสั่งของเขาคือคำสั่งของฉัน คำพูดของเขาคือคำพูดของฉัน ผู้ใดที่ปฏิบัติตามเขา ดังนั้นเขาก็เป็นส่วนหนึ่งจากฉัน และผู้ใดที่ฝ่าฝืนเขา ดังนั้นเขาไม่ได้เป็นส่วนหนึ่งจากฉัน” (2)

     จริยธรรมและคุณลักษณะที่สูงส่งของท่านอิมามฮะซัน มุจญ์ตะบา (อ.) นั้นเป็นที่ชัดเจนยิ่ง แม้แต่บรรดาศัตรูของท่านก็ต้องพิศวงและเอ่ยปากยกย่องชื่นชม “อิบนุหะญัร อัลอัซกอลานี” นักวิชาการชาวซุนนีได้เขียนว่า : เมื่อฮะซัน บุตรของอะลี (อ.) ได้เสียชีวิต ศัตรูที่ร้ายกาจคนหนึ่งของท่านได้ร้องไห้ในงานศพของท่าน ท่านฮุเซน บุตรของอะลี (อ.) ได้กล่าวกับเขาว่า “ทั้งที่ท่านได้กลั่นแกล้ง ทำร้ายและต่อต้านพี่ชายของฉันถึงเพียงนี้ ท่านยังจะร้องไห้แก่เขาอีกหรือ” เขากล่าวว่า “ฉันได้ทำไม่ดีและกลั่นแกล้งทำร้ายบุคคลที่มีความอดทนอดกลั้นและสุขุมเยือกเย็นยิ่งกว่าขุนเขา” (3)

     ในทัศนะของท่านอิมามฮะซัน มุจญ์ตะบา (อ.) นั้น พ่อแม่มีบทบาทสำคัญที่สุดในการสร้างบุคลิกภาพของลูกๆ ด้วยเหตุนี้เองเมื่อชายผู้หนึ่งได้มาขอคำปรึกษาแนะนำจากท่านเกี่ยวกับบุคคลที่มาสู่ขอลูกสาวของตน ท่านอิมาม (อ.) จึงได้ชี้ถึงบทบาทของผู้เป็นพ่อในอนาคตและผู้ที่จะมาทำหน้าที่ผู้นำและผู้บริหารครอบครัวโดยกล่าวว่า “จงเลือกผู้ชายที่มีตักวา (ความยำเกรง) และเป็นมุอ์มิน (ผู้ศรัทธา) สำหรับการเป็นสามีของลูกสาวของท่าน เพราะหากเขารักลูกสาวของท่าน เขาจะให้เกียรตินาง และหากเขาไม่พึงพอใจนาง เขาก็จะไม่อธรรมต่อนาง” (4)

      ท่านอิมามฮะซัน มุจญ์ตะบา (อ.) ได้กล่าวเกี่ยวกับความสำคัญของการอบรมขัดเกลาจิตวิญญาณว่า :

عَجِبْتُ لِمَنْ یتَفَکَّرُ فی مَأْکُولِهِ کیْفَ لا یَتَفَکَّرُ فی مَعْقُولِهِ فَیُجَنِّبُ بَطْنَهُ ما یُؤذیهِ وَ یُودِعُ صَدْرَهُ ما یُرْدیهِ

“ฉันประหลาดใจต่อบุคคลที่คิดใคร่ครวญในเรื่องอาหารของเขา (ว่าจะต้องสะอาดและก่อให้เกิดสุขภาพพลานามัยที่สมบูรณ์) แต่เขากลับไม่คิดใคร่ครวญในเรื่องอาหารของปัญญา (และจิตวิญญาณ) โดยที่เขาจะหลีกเลี่ยงท้องของเขาจากสิ่งที่จะเป็นอันตรายต่อมัน แต่กลับปล่อยให้หัวใจ (และจิตวิญญาณ) ของตนบรรจุไปด้วยสิ่งที่จะสร้างความต่ำช้าให้แก่เขา” (5)

     จากฮะดีษบทนี้เราจะเรียนรู้ว่า ทำนองเดียวกับที่เราจะคิดคำนึงเกี่ยวกับพลานามัยของอาหารของเราและจะไม่ปล่อยให้เชื้อโรคเข้าสู่ร่างกายของเรา เช่นเดียวกันนั้นเองในกรณีของมารยาท พฤติกรรมและความคิดต่างๆ ที่น่าเกลียดก็จำเป็นจะต้องเป็นเช่นเดียวกันนี้ เนื่องจากมารยาทและพฤติกรรมที่น่าเกลียดนั้นก็เช่นเดียวกับเชื้อโรค ซึ่งเมื่อใดก็ตามที่มันได้เข้ามาสู่จิตใจและจิตวิญญาณของเราแล้ว มันจะทำให้จิตวิญญาณของเราเกิดความแปดเปื้อนและมัวหมอง จะส่งผลกระทบที่เลวร้ายอย่างมากต่อจิตวิญญาณของเรา ดังนั้นจำเป็นที่เราจะต้องให้ความสำคัญต่อสิ่งนี้และจะต้องไม่ปล่อยให้จิตวิญญาณของเราแปดเปื้อนและมัวหมองไปด้วยคุณลักษณะและความคิดที่น่าเกลียดเช่นนี้

     วิธีการอบรมขัดเกลาที่ประสบความสำเร็จมากที่สุดของท่านอิมามฮะซัน มุจญ์ตะบา (อ.) คือการส่งเสริมและให้กำลังใจแก่บุคคลทั้งหลายในการทำความดี วิธีการดังกล่าวนี้เป็นแรงจูงใจที่ทรงพลังยิ่งในการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของคนเราไปสู่เป้าหมายต่างๆ ที่ต้องการทางด้านการขัดเกลา

     มีรายงานว่า : วันหนึ่งท่านอิมาม (อ.) ได้เห็นทาสหนุ่มคนหนึ่งซึ่งมีจานอาหารอยู่เบื้องหน้าของเขา เขาจะกินคำหนึ่งจากอาหารนั้นและอีกคำหนึ่งก็จะให้กับสุนัขที่กำลังนั่งอยู่ใกล้ๆ เขา ท่านอิมามฮะซัน (อ.) ถามเขาว่า “ทำไมจึงทำเช่นนี้” ทาสหนุ่มผู้นั้นได้ตอบว่า “ฉันละอายใจที่ตัวฉันจะกินอาหารในขณะที่สุนัขตัวนี้หิว”

     ท่านอิมาม (อ.) ต้องการที่จะมอบรางวัลที่ดีให้แก่ทาสผู้มีจิตใจเมตตาผู้นี้ เนื่องจากการกระทำที่ดีงามของเขา ท่านจึงซื้อเขามาจากนายของเขา และปลดปล่อยเขาให้เป็นอิสระ พร้อมกันนั้นท่านได้ซื้อสวนที่เขาทำงานอยู่และมอบให้เป็นกรรมสิทธิ์แก่เขา (6)

     เพื่อที่เราจะสามารถใช้ประโยชน์อย่างคุ้มค่าจากเวลาของเรา และชดเชยข้อผิดพลาดทั้งหมดของเราที่ผ่านมานั้น เป็นสิ่งที่ดียิ่งที่เราจะนำเอาแบบอย่างต่างๆ ของบรรดาอิมามของเรา โดยเฉพาะอย่างยิ่งท่านอิมามฮะซัน มุจญ์ตะบา (อ.) มาใช้สำหรับการอบรมขัดเกลาลูกหลานเพื่อความสำเร็จและเพื่อโชคผล (ซะอาดะฮ์) ของตัวเราเอง

เชิงอรรถ :

(1) อัลมะนากิบ, เล่มที่ 4, หน้าที่ 18

(2) บิฮารุ้ลอันวาร, เล่มที่ 28, หน้าที่ 39

(3) ตะซีบ อัตตะฮ์ซีบ, เล่มที่ 2, หน้าที่ 259

(4) มะการิมุลอัคลาก, หน้าที่ 233

(5) บิฮารุ้ลอันวาร, เล่มที่ 1, หน้าที่ 218

(6) อัลบิดายะฮ์ วันนิฮายะฮ์, เล่มที่ 8, หน้าที่ 38

บทความโดย : เชคมุฮัมมัดนาอีม ประดับญาติ

ศูนย์สารสนเทศอิสลาม สถาบันส่งเสริมการศึกษาและวิจัยเกี่ยวกับอิสลาม